Historia Krakowa

Od końca lat 30. XI w. do przełomu wieków XVI i XVII Kraków był drugą, po Gnieźnie, stolicą Polski. Katedra Wawelska to miejsce koronacji i królewska nekropolia od 1320 do 1734 roku, a także miejsce pochówku biskupów krakowskich i wielkich Polaków. To arcypolskie miasto budowali i rozwijali także przybysze z różnych zakątków Europy. Pierwsza wzmianka o Krakowie pochodzi z roku około 965 od żydowskiego kupca z Kordoby Ibrahima ibn Jakuba. Najstarszą zamieszkałą częścią miasta było Wzgórze Wawelskie, obok którego rozwijało się podgrodzie zwane Okołem. W pierwszej połowie XIII w. na północ od niego osiedlili się dominikanie (1222) oraz franciszkanie (1237). W 1241 roku Kraków spalili Tatarzy.

5 czerwca 1257 roku książę krakowski Bolesław zwany Wstydliwym wydał przywilej lokacji miasta Krakowa nadając mu prawo magdeburskie. Do Krakowa przybyło wówczas ze Śląska wielu Niemców. Kraków od czasów panowania Kazimierza Wielkiego należał do związku hanzeatyckiego, ale szczególnie intensywne związki łączyły go z Norymbergą, skąd w roku 1477 na zaproszenie krakowskiej Rady Miejskiej przybył pod Wawel Veit Stoss. Spędził tu dziewiętnaście lat, ożenił się i po jakimś czasie zaczął się podpisywać Wit Stwosz. Jego lipowa Biblia – ołtarz w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, to arcydzieło późnego gotyku. W 1520 roku norymberski ludwisarz Hans Beham odlał w Krakowie najsłynniejszy i do niedawna największy dzwon w Polsce – Zygmunta. W kościele Mariackim kazania podczas sumy do roku 1537 głoszone były w języku niemieckim.

Rozwój i bogactwo Kraków zawdzięczał handlowi, głównie solą z Wieliczki i Bochni, słowacką (wówczas węgierską) miedzią z okolic Koszyc i ołowiem z kopalń olkuskich. Krakowscy kupcy towary te wozili aż do Wielkiej Brytanii i Niderlandów, skąd wracali z drogimi suknami, które później sprzedawali w Sukiennicach. Kraków miał w związku hanzeatyckim monopol na handel miedzią, toteż nazywano go „domem miedzi Hanzy” – „Kupferhaus der Hanse”. W roku 1364 król Kazimierz Wielki ufundował w Krakowie pierwszy w Polsce i drugi w Europie środkowo-wschodniej (po Pradze, 1348) uniwersytet. Jego rozkwit przypadł na przełom wieków XV i XVI. W latach 1491-1495 studiował tutaj Mikołaj Kopernik, poddany króla polskiego, syn mieszczan niemieckich zamieszkałych w Toruniu. W okresie świetności Uniwersytet Krakowski przyciągał rzesze młodzieży męskiej nie tylko z Królestwa Polskiego, ale i z krajów ościennych – głównie z Węgier, ze Śląska, z Czech i Moraw oraz z Niemiec, ale także z dalszych zakątków Europy, aż po Hiszpanię i Anglię.

W późnym średniowieczu drugą, po Niemcach, grupę cudzoziemców stanowili w Krakowie Włosi. W XVI w. byli już po Polakach grupą najliczniejszą. Na początku wieku XVI Franciszek Florentczyk rozpoczął przebudowę pałacu królewskiego na Wawelu. Jego rodak Bartolomeo Berrecci dokończył budowę oraz wzniósł arcydzieło Renesansu – kaplicę nagrobną dla Zygmunta Starego, do której z czerwonego marmuru wykuł królewski grobowiec. Wielu włoskich artystów zostawiło w Krakowie swój trwały ślad – Giovanni Maria Padovano, Santi Gucci, Tomaso Dolabella, Francesco Placidi, Baltazar Fontana.

Kazimierz Wielki założył obok Krakowa dwa miasta – Kazimierz (w roku 1335) i Kleparz (1366). W roku 1495 król Jan Olbracht nakazał krakowskim Żydom przenieść się pod Kazimierz, od jego strony północno-wschodniej, gdzie rozwinęło się Miasto Żydowskie (Oppidum Judeorum) na Kazimierzu, jedno z najważniejszych centrów żydowskich w Rzeczpospolitej i w Europie. W XVI wieku żył tu wielki żydowski uczony, rabin Mojżesz ben Israel Isserles zwany Remu, kodyfikator prawa religijnego Żydów aszkenazyjskich, autor dzieł religijnych i filozoficznych. Gdy zmarł w roku 1572 pochowano go na cmentarzu obok synagogi ufundowanej przez jego ojca. Do dnia dzisiejszego na grób Remu przybywają pobożni Żydzi z całego świata.

Do II Wojny Światowej bujnie rozwijała się tu kultura żydowska. We wrześniu 1939 roku Żydzi stanowili 25% społeczności Krakowa, według hitlerowskiego spisu w listopadzie tego roku w Krakowie i okolicy mieszkało 68 482 Żydów. 4.06.1942 na jednej z ulic getta od niemieckiej kuli zginął żydowski poeta Mordechaj Gebirtig. Podczas wojny ponad 90% żydowskich mieszkańców Krakowa zostało bestialsko zamordowanych, większość z nich w komorze gazowej obozu zagłady w Bełżcu. Obecnie gmina żydowska liczy niespełna 180 członków, osoby głównie w starszym wieku. Na szczęście mimo Zagłady żydowski Kraków nie został całkowicie zniszczony. Od 1988 roku organizowany jest Festiwal Kultury Żydowskiej, obecnie największy żydowski festiwal w Europie. Ponieważ krakowska gmina żydowska jest niewielka, jego organizatorami są głównie nie-Żydzi. Przez osiem lat miałem przyjemność pracować podczas Festiwalu jako wolontariusz.

Długo by jeszcze o Krakowie można pisać, ale chciałbym zostawić coś, co mógłbym Państwu opowiedzieć podczas oprowadzania. A jeśli nie jesteście Państwo jeszcze przekonani, że to właśnie ze mną warto zwiedzić ten prastary gród, proszę przeczytać, co o Krakowie napisał Konstanty Ildefons Gałczyński, wprawdzie nie zaliczany do wieszczów, ale kto wie, może czasami nie pozbawiony ducha proroctwa 😉

Zapytajcie Artura,
daję słowo: nie kłamię,
ale było jak ulał
sześć słów w tym telegramie:
Zaczarowana dorożka
Zaczarowany dorożkarz
Zaczarowany koń.

Zajrzyjcie do Krakowa! Jadąc Zaczarowaną Dorożką można posłuchać tutaj śpiewu i gry Zoriany. Zapraszamy!

Zoriana i Artur Grzybowscy